Czy sankcje karne to jedyne, czego powinny bać się organizacje wdrażające system ochrony sygnalistów?

W tym gościnnym wpisie adwokat Błażej Wągiel z kancelarii IPSO Legal, omawia znaczenie rozwiązań dla sygnalistów, w tym także potencjalne sankcje karne za nieprzestrzeganie przepisów oraz konsekwencje dla organizacji.

W dzisiejszym zglobalizowanym świecie, gdzie transparentność i etyka w biznesie są coraz bardziej doceniane, ochrona sygnalistów staje się jednym z kluczowych elementów zarządzania ryzykiem w organizacjach.

Wdrażanie systemu ochrony sygnalistów to proces złożony i wieloetapowy, który niesie ze sobą liczne wyzwania prawne, organizacyjne i kulturowe. Firmy, które nie dopełniają swoich obowiązków związanych z ochroną sygnalistów, mogą napotkać poważne konsekwencje, które mogą wpłynąć na ich działalność na wiele lat.

Przepisy polskiej ustawy o ochronie sygnalistów przewidują szereg sankcji karnych za naruszenie określonych przepisów, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony osobom zgłaszającym nieprawidłowości. Jednak sankcje karne to tylko wierzchołek góry lodowej. Organizacje muszą również liczyć się z innymi ryzykami prawnymi, które mogą wyniknąć z nieprawidłowego wdrożenia systemu ochrony sygnalistów.

Niniejszy artykuł szczegółowo omawia sankcje karne przewidziane w polskiej ustawie implementującej Dyrektywę 2019/1937 oraz inne ryzyka prawne związane z ochroną sygnalistów. Artykuł wskazuje też, dlaczego prawidłowe wdrożenie systemu ochrony sygnalistów jest nie tylko obowiązkiem prawnym, ale także elementem budowania zaufania i odpowiedzialności w biznesie.

Sankcje karne zawarte w ustawie o ochronie sygnalistów

Przepisy polskiej ustawy o ochronie sygnalistów zawierają szczegółowe regulacje dotyczące sankcji karnych za naruszenia, które mają chronić sygnalistów przed różnymi formami represji i naruszeniem ich praw. Sankcje te mają na celu zniechęcenie do działań przeciwko sygnalistom oraz zapewnienie, że ich zgłoszenia będą traktowane poważnie i odpowiedzialnie. Poniżej wskazano poszczególne sankcje karne, które grożą za naruszenie przepisów ustawy:

• Uniemożliwianie zgłoszenia: Osoba, która uniemożliwia lub istotnie utrudnia dokonanie zgłoszenia, podlega grzywnie wysokości do 1 080 000 zł, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli sprawca stosuje przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp, kara pozbawienia wolności może wynieść do 3 lat.
  
  
• Działania odwetowe: Działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą zagrożone są grzywną w wysokości do 1 080 000 zł, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Uporczywe działania odwetowe wobec sygnalisty są zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.
  
  
• Ujawnianie tożsamości sygnalisty: Zachowanie polegające na ujawnieniu tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie w wysokości do 1 080 000 zł, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
  
  
• Fałszywe zgłoszenia: Osoba dokonująca zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlega grzywnie do 1 080 000 zł, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
  
  
• Nieustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych: osoba odpowiedzialna za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, która tego nie dokonuje lub robi to z istotnym naruszeniem wymogów ustawy, podlega karze grzywny do 5 000 złotych.
  

Pozostałe ryzyka prawne

To nie wszystko. Prócz sankcji karnych, przedsiębiorcy muszą liczyć się z innymi ryzykami prawnymi:

• Odpowiedzialność cywilna: Sygnalista, którego prawa zostały naruszone, może dochodzić odszkodowania na drodze cywilnej za doznane szkody, które mu wyrządzono w wyniku działań odwetowych. Ustawa o ochronie sygnalistów wskazuje, że sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, lub prawo do zadośćuczynienia.
  
  
• Utrata reputacji: Publiczne ujawnienie naruszeń z uwagi na niewłaściwą ochronę sygnalistów wewnątrz organizacji może prowadzić do znacznej utraty reputacji przedsiębiorstwa, co może skutkować odpływem klientów i partnerów biznesowych. Reputacja jest jednym z najważniejszych aktywów firmy, a jej utrata może prowadzić do długotrwałych negatywnych konsekwencji, takich jak spadek wartości rynkowej, trudności w pozyskiwaniu nowych klientów oraz problemów w relacjach z inwestorami.
  
  
• Problemy wewnętrzne: Niewłaściwe zarządzanie zgłoszeniami może prowadzić do napięć i konfliktów wśród pracowników, co z kolei może obniżyć morale i wydajność pracy. Atmosfera nieufności i strachu może zniechęcać pracowników do zgłaszania nieprawidłowości, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do zwiększenia liczby incydentów i osłabienia kultury organizacyjnej.
  
  
• Kontrole i audyty: Przedsiębiorstwa, których wewnętrzny system zgłaszania nieprawidłowości nie działa prawidłowo mogą być poddawane częstszym kontrolom i audytom, z uwagi na nieujawnione przypadki nieprawidłowości. Tego typu działania mogą być kosztowne i czasochłonne, a ich wyniki mogą prowadzić do dodatkowych sankcji (np. nałożenia kar administracyjnych lub dodatkowych obowiązków) i konieczności wdrożenia kosztownych środków naprawczych.
  
  
• Ryzyko utraty kontraktów i zamówień publicznych: Firmy, które nie przestrzegają przepisów dotyczących ochrony sygnalistów, mogą stracić możliwość ubiegania się o kontrakty i zamówienia publiczne. W wielu krajach przestrzeganie standardów ochrony sygnalistów jest jednym z kryteriów oceny w przetargach publicznych, a niedopełnienie tego obowiązku może skutkować wykluczeniem z udziału w nich.
  

Ochrona sygnalistów? To się opłaca!

W lutym 2020 roku ukazała się praca Stephena R. Stubben’a z University of Utah oraz Kyle’a T. Welch’a z George Washington University na temat wykorzystania i skuteczności wewnętrznych systemów zgłaszania nieprawidłowości. Badacze, wykorzystując anonimową bazę danych (prawie dwa miliony raportów wewnętrznych), zbadali związek pomiędzy wykorzystaniem wewnętrznych systemów zgłaszania nieprawidłowości, a wynikami biznesowymi ponad tysiąca notowanych na giełdzie amerykańskich spółek.

Badanie wskazuje, że spółki o wysokim stopniu wykorzystania wewnętrznych systemów zgłaszania nieprawidłowości mają większy wskaźnik rentowności aktywów w porównaniu z firmami, w których wewnętrzny system zgłaszania nieprawidłowości jest wykorzystywany rzadziej. Wynika z tego, że im większa aktywność firmy w obszarze whistleblowingu, tym większy wskaźnik ROA.

Badacze wskazują, że większa ilość zgłoszeń wewnętrznych skutkuje mniejszą ilością postępowań wytoczonych przeciwko firmie w kolejnych latach. Większa ilość zgłoszeń wpływa też na wysokość należności wynikających z tego tytułu – w badaniu stwierdzono, że 10% wzrost liczby zgłoszeń sygnalistów wiązał się z 2% spadkiem otrzymanych kar oraz 1% spadkiem kwot ugód sądowych w kolejnych latach. Badanie wskazuje, że firmy w których stwierdzono niewłaściwe funkcjonowanie ładu korporacyjnego charakteryzowały się mniejszą aktywnością w zakresie raportowania wewnętrznego niż firmy, które kładły nacisk na corporate governance.

Podsumowanie

Wdrożenie systemu ochrony sygnalistów to nie tylko obowiązek prawny, ale także element budowania kultury organizacyjnej opartej na przejrzystości i uczciwości. Sankcje karne za naruszenie przepisów ustawy o ochronie sygnalistów są poważne, ale przedsiębiorcy muszą również zwracać uwagę na inne ryzyka prawne. Prawidłowe wdrożenie i zarządzanie systemem ochrony sygnalistów może pomóc uniknąć wielu problemów i przyczynić się do poprawy wizerunku firmy na rynku.

Odwiedź stronę IPSO Legal, aby dowiedzieć się więcej o ich usługach!

W celu uzyskania dodatkowych informacji zachęcamy do zapoznania się z innymi wpisami autorstwa adw. Błażeja Wągiel: Kilka wskazówek, jak zarządzać zgłoszeniami sygnalistów oraz Czy nagradzać sygnalistow?

Chcesz dowiedzieć się więcej o bezpiecznych kanałach raportowania wewnętrznego? Dołącz do naszego bezpłatnego webinaru, aby dowiedzieć się o naszym bezpiecznym rozwiązaniu do zarządzania zgłoszeniami sygnalistów oraz o obowiązkach dla pracodawców wynikających z ustawy o ochronie sygnalistów w Polsce.